Նախագծի ժամկետը` ապրիլի 11-16-ը Նպատակը` կարդալ, ճանաչել, ուսումնասիրել, լսել, բացահայտել, վերլուծել մեծ պոետին: Բովանդակությունը` Համո Սահյան մարդը: Համո Սահյան բանաստեղծը: Բանաստեղծությունների ընթերցումներ, վերլուծություններ: Ընտրությամբ բանաստեղծությունների ձայնագրումներ
Համո Սահյան «Ես կուզեի»
Ես կուզեի քեզ հետ կիսել Վերջին պատառն իմ հացի, Ես կուզեի քեզ հետ կիսել Վերջին արցունքն իմ լացի: Ես կուզեի քեզ հետ կիսել Սրտիս բեկորը վերջին, Ես կուզեի քո գրկի մեջ Մթներ իմ օրը վերջին… Ես կուզեի՝ ինչ որ ունեմ Իբրև նվեր տայի քեզ, Ես կուզեի… բայց ի՞նչ անեմ Եթե հանկարծ դու չուզես:
Համո Սահյան «Ախր ես ինչպե՜ս վեր կենամ գնամ»
Ախր ես ինչպե՜ս վեր կենամ գնամ, Ախր ես ինչպե՞ս ուրիշ տեղ մնամ:
Ախր ուրիշ տեղ հայրեններ չկան, Ախր ուրիշ տեղ հորովել չկա, Ախր ուրիշ տեղ սեփական մոխրում Սեփական հոգին խորովել չկա, Ախր ուրիշ տեղ Սեփական բախտից խռովել չկա:
Ախր ես ինչպե՞ս վեր կենամ գնամ, Ախր ես ինչպե՞ս ուրիշ տեղ մնամ:
Ախր ուրիշ տեղ Հողի մեջ այսքան օրհնություն չկա, Այսքան վաստակած հոգնություն չկա, Ախր ուրիշ տեղ ձյունի մեջ` արև, Եվ արևի մեջ այսքան ձյուն չկա: Ախր ուրիշ տեղ տեղահան եղած, Եկած` ուսերով Արագած սարի Ուսերին հենված Սասնա տուն չկա: Ախր ուրիշ տեղ Ամեն մի քարից, առվից, ակոսից Իմ աչքերով իմ աչքերին նայող Մանկություն չկա…
Ախր ես ինչպե՞ս վեր կենամ գնամ, Ախր ես ինչպե՞ս ուրիշ տեղ մնամ, Ախր ես ինչպե՞ս ապրեմ առանց ինձ:
Դավադրությունը կայանում էր հետևյալում. L փողոցի տղաները պետք է երեք ոտնաչափ խորությամբ, վեց ոտնաչափ երկարությամբ և երեք ոտնաչափ լայնությամբ մի փոս փորեին Կազակյանի դատարկ հողամասի միջով անցնող ամենակարճ ճանապարհի հենց մեջտեղում, որն սկսվում էր M փողոցից և հասնում մինչև L և M փողոցների միջև ընկած նրբանցքը:
Նրանք փոս պետք է փորեին կեսգիշերին, երբ շրջակայքում բոլորն արդեն վաղուց քնած են լինում, այնպես որ Աբգար Փոփքորնը, ինչպես նրան կոչում էին, որն առավոտյան առաջինն էր այդ ճանապարհով գալիս, ոչինչ չնկատեր: Նրանք փոսը պետք է ծածկեին ձողիկներով, թերթերով և հողով: Առավոտյան ժամը հինգն անց կեսին նրանք պետք է թաքնվեին Կազակյանի տան հետևում և նայեին, թե Աբգար Փոփքորնը ինչպես է ընկնում փոսի մեջ: L փողոցի տղաներն էին Շիմշամյան եղբայրները՝ Հուսիկը և Ջազիրեն, որոնց կոչում էին Ֆասի և Ջազ, Մելքոնյան եղբայրները՝ Արսենը և Արտաշը, Չաղ Քիշմիշը, Շագ Բարեկոմյանը, Հայկ կամ Այք Արծրունին և Ջորջ Վրեժը: Սակայն դավադրության գաղափարը պատկանում էր Ֆասի և Ջազ Շիմշամյան եղբայրներին: L փողոցի վրայի նրանց տան բակը նայում էր ուղիղ Աբգար Փոփքորնի տան բակին՝ M փողոցի վրա: Եվ ահա, նրանց ճտերից երկուսը անցել էին փողոցն ու մտել Աբգար Փոփքորնի այգին, այդպիսով գերի ընկնելով նրան, թեև Աբգար Փոփքորն այդ հերքում էր, տղաներն էլ հիմա ուզում էին նրա հետ հաշիվ մաքրել: “L” փողոցի մյուս տղաները ճտերի պատմությունը չգիտեին, նրանց պարզապես դուր էր գալիս Աբգար Փոփքորնի համար փոս փորելու միտքը, այնպես որ նրանք փորեցին այդ փոսը, ծածկեցին ճիշտ այնպես, ինչպես նախատեսված էր և առավոտյան ժամը հինգն անց կեսին բոլորով հավաքվեցին Կազակյանի տան հետևում: Աբգար Փոփքորնը “M” փողոցի իր տնից դուրս է գալիս ուղիղ վեցին տասնհինգ պակաս և քաղաք գնալիս միշտ անցնում էր Կազակյանի հողամասի ամենակարճ ճանապարհով, և տղաները վստահ էին, որ մի քանի րոպեից շատ արտասովոր բան են տեսնելու: Ժամը վեցից քսան պակաս, “M” փողոցից հայտնվեց մի պստիկ կին և կարճ ճանապարհը բռնած քայլեց դեպի ծածկված փոսը: “L” փողոցի տղաները նման բան բոլորովին չէին նախատեսել, իսկ կինն այնքան հանկարծակի հայտնվեց և այնպիսի արագությամբ էր մոտենում թակարդին, որ բոլորը պապանձվել մնացել էին: Վերջապես Չաղ Քիշմիշն ասաց Ֆասի Շիմշամյանին. -Կարծես քո մայրն է, Ֆասի: -Չէ, ասաց Ֆասին, — իմ մայրը տանն է, հաց է թխում: -Ջազ, քո մայրը չէ, — ասաց Չաղ Քիշմիշը Ֆասիի եղբորը: -Նա է, — ասաց Ջազ Շիմշյանը, — տեսնես ինչ է անում “M” փողոցում: -Ջազի և Ֆասիի մայրն է, — իրար ասացին “L” փողոցի տղաները: -Ինչ է, հիմա չեք զգուշացնելու, — ասաց Հայկ Արծրունին: -Ոնց զգուշացնեմ, — ասաց Ֆասին, — նա ինձ կսպանի: -Պետք է կանգնեցնենք նրան, ասաց Վրեժը: — Ձեզնից մեկնումեկը պետք է նրան կանգնեցնի: Հո չեք թողնելու ձեր մայրը փոսն ընկնի: -Հիմա արդեն շատ ուշ է, — ասաց Ֆասի Շիմշամյանը: “L” փողոցի տղաները շունչները պահած նայում էին, թե ինչպես տիկին Շոքի Շիմշամյանը պիտի ընկնի փոսի մեջ, որ իրենք փորել էին Աբգար Փոփքորնի համար: Կնոջը մնացել էր ընդամենը երկու-երեք քայլ անել: Նրանք տեսան, ինչպես նրա ձախ ոտքը դիպավ իրենց սարքած կեղծ ծածկին, որից հետո կինն ամբողջ մարմնով թեքվեց առաջ ու ընկավ փոսը: Նրանք մի բարձր ճիչ լսեցին: Ծուղակն, իրոք որ ,հիանալի էր սարքված ու թաքցրած, ու լավ էլ գործեց: Կնոջ անհետանալուց հետո “L” փողոցի տղաները շրջվեցին ու փախան: Նրանք վազեցին, Սան Բենիտո փողոցով ուղիղ դեպի Հարավ-խաղաղօվկիանոսյան երկաթուղագիծը, այնտեղից էլ դեպի Չինական թաղամաս, և միայն Չոնգ Ջանի խանութի մոտ վերջապես կանգ առան, որ մտածեն ու քննարկեն կատարվածը: -Պայմանավորվեցին, որ իրենց կազմակերպության անդամներից և ոչ մեկը չպետք է խոստովանի, թե որտեղից է հայտնվել այդ փոսը և դրանով էլ գործը համարեցին վերջացած: -Տիկին Շիմշամյանը լուրջ վնասվածքներ չէր ստացել, բայց այնուամենայնիվ, մի շաբաթ պառկեց: -Բայց փոսը այդպես էլ մի քանի տարի մնաց Կազակյանի հողամասում և վերջապես լցվեց պարոն Կազակյանի տան աղբով: -Ամեն առավոտ, վեցից տասնհինգ պակաս, քաղաք գնալիս, Աբգար Փոփքորնը նայում էր այդ փոսին: Այն հաճելի փոփոխություն էր մտցրել նրա ճանապարհի ձանձրալի միօրինակության մեջ: Առաջադրանք՝ ինքդ կազմիր հարցեր պատմվածքի վերաբերյալ:
Դու’րս գրեք անծանոթ բառերը:
Եթե լինեիք տղաների փոխարեն, ինչպե՞ս կվարվեիք։
Ձեր կարծիքով ի՞նչ ասացվածք կհամապատասխաներ այս պատմությանը:
Նախագծի ժամկետը՝ ապրիլի 4-11-ը:. Նախագծի մասնակիցներ՝ Միջին դպրոցի սովորողներ և նրանց ընտանիքի անդամներ : Նախագծի ընթացքը` զատկական նախապատրաստությունները ընտանիքում, զատկական խոհանոցը, ընտանեկան հետաքրքիր սովորույթներ:
Զատիկը Հայ առաքելական եկեղեցու 5 տաղավար տոներից մեկն է: «Զատիկ» նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և վերադարձ առ Աստված:
Հայաստանում Զատկի տոնը սկսվում է շաբաթ երեկոյից։ Եկեղեցիներում մատուցում են ճրագալույցի պատարագ, իսկ հետո տեղի է ունենում մոմեր վառելու արարողությունը։ Կիրակի առավոտյան եկեղեցիներում կատարվում է ժամերգություն, ապա մատուցվում է տոնական սուրբ պատարագ։ Եկեղեցիներում հնչում են շարականները, իսկ տներում գցվում են Զատկի ավանդական սեղան։
Սեղանին ընդունված է դնել չրերով և չամիչով փլավ ՝ որպես քրիստոնեության և քրիստոնյաների մարմնավորում, ավելուկով կամ սպանախով ճաշատեսակներ՝ որպես պտղաբերության և նոր կյանքի խորհրդանիշ, կարմիր ներկած ձու, որը համարվում է Հարության և նոր կյանքի խորհրդանիշ, ձուկ, որը Քրիստոսի խորհրդանիշն է և կարմիր գինի՝ Քրիստոսի արյան խորհրդանիշը։
Զատկական խաղեր և երգեր:
Շատ ընդունված է խաղալ այս խաղերը՝
Զատիկ. Ձվախաղեր, խաղեր
Զատկի տոնին բնորոշ են ձվախաղերը: Այդ օրվան հատկապես սպասել են երեխաներն ու երիտասարդները, ովքեր Զատկին նախորդող կիրակի՝ Ծառզարդարի տոնին, կարկաչա ածելով, երգելով տնետուն են շրջել և Զատկի տոնին խաղալու համար ձվեր հավաքել: Զատկին տներում, բակերում ինքնաբերաբար կազմակերպվող ձվախաղերից ամենատարածվածն ու խորհրդանշականը ձու կռվեցնելն է եղել՝ ծայրերը (քթերը) միմյանց խփելու եղանակով: Տարածված են եղել նաև ձվով բախտագուշակություն անելու, պտտեցնելով քթի վրա երկար պահելու, սեղմելով ձվի ամրությունը փորձելու, ձուն դիպուկ գլորելու խաղերը:
Ձուկոտրոցի
Ձուկոտրոցին խաղում են երկուսով: Մրցակիցներից յուրաքանչյուրը խաշած, բայց չկոտրված ձու պետք է ունենա: Խաղի նպատակն է՝ պարզել, թե ում ձուն է ավելի ամուր: Խաղացողներից մեկը ձուն պետք է բռնի ափի մեջ՝ բութ մատի և ցուցամատի օղակմամբ, չծածկելով ձվի քիթը, իցկ մյուսը պետք է աշխատի իր ձվի քթով հարվածել խաղընկերոջ ափի մեջ բռնած ձվի քթին այնպես, որ դիմացինի ձուն կոտրվի: Խաղի կանոնները.
Ձու կռվեցնողները բանավոր կամ վիճակ գցելով պարզում են, թե ով է ձուն բռնողը կամ հարվածողը:
Հարվածող կողմը պարտավոր է հարվածը ձվի ճիշտ ծայրամասին ուղղել:
Նախ կռվեցնում են ձվերի սուր քթերը և դրանից հետո միայն, երբ այդպիսի պայմանավորվածություն է եղել, կռվեցնում են բութ քիթը բութի կամ հաղթող ձվի սուր քիթը՝ պարտված ձվի սուր քթի հետ:
Հաղթողը տիրանում է ջարդված ձվին: Որպես կանոն, այս ձվախաղին նախորդում է ձու կռվեցնողների՝ իրենց ձվի գովաբանությունը: Պարծենում են, թե քանի օր են ձուն աղի մեջ պահել, թե ինչպես է այդ ձուն շատ ձվեր կոտրել և այլն: Մինչ բուն կռվին անվնելը, կռվեցնողները նախ ստուգում են՝ արդյո՞ք կեղծ չի հակառակորդի ձուն (հում ձուն դատարկելով՝ «հմուտները» մեջը լցնում են մոմ, ձյութ), ատամին խփելով ցուցադրաում են իրենց ձվի ամրությունը, կատակով կամ լուրջ առաջարկում են փոխանակել ձվերը և նոր կռվեցնել:
Զատկական խորհրդանիշներ:
Տոնի ամենատարածված խորհրդանիշը ներկված ձուն է: Հիմնականում օգտագործվում է կարմիր գույնը, որպես Քրիստոսի թափած արյան խորհրդանիշ:
Զատկական հանելուկներ:
Զատկական ասիկներ
Կարմիր ձու տուր, կարմիր օր տամ:
Զատիկ, զատիկ, նավակատիկ, արի նստի մեր տան մոտիկ:
Զատկեզատի~կ է, նավակատի~կ է, չամչեհատի~կ է:
Տիզ- տի~զ, Ակլատիզ, Մազդ բիզ-բիզ, Ակլատիզ:
Ունեցողի համար ամեն օր Զատիկ է:
Զատիկն առանց ձվի չի լինի:
Զատիկը այլ երկրներում:
Հիսուս Քրիստոսի Հարության տոնը կոչվում է նաև Զատիկ, որը նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և վերադարձ առ Աստված: Այն խորհրդանշում է կյանքի հաղթանակը մահվան, խավարի նկատմամբ: Այս հրաշալի տոնը` Քրիստոսի Սուրբ Հարության տոնը նշում են աշխարհի բոլոր քրիստոնյա-հավատացյալները և ամենուր այն նշվում է յուրատեսակ ավանդույթներով։
Գերմանիայում Զատիկը շատ սիրված տոն է: Տոնական կերպարը ձվեր ածող ճագարն է: Սովորաբար ծնողները զատկական ձվերը թաքցնում են այգում, իսկ առավոտյան մանուկները փնտրում են դրանք: Մանուկներին անպայման նվիրում են քաղցրավենիք, խաղալիք և պարտադիր շոկոլադե զատկական ձու: Մեծահասակները ևս նվերներ են փոխանակում՝ ամենից հաճախ գառան ձև ունեցող լիմոնային կարկանդակի տեսքով՝ ի նշանավորում Հիսուս Քրիստոսի զոհաբերության:
Զատիկը Անգլիայում:
Անգլիայում շատերի համար այս օրը ավելի կարևոր կրոնական տոն է, քան Սուրբ Ծնունդը: Որպես կանոն դպրոցները երկու շաբաթով փակվում են, իսկ բնակիչներից շատերը ներկա են գտնվում Հարության պատարագին մինչև կեսգիշեր, իսկ դրանից հետո բոլորը շնորհավորում են միմյանց Մեծ Պահքի ավարտի և նոր կյանքի մեկնարկի կապակցությամբ: Շատ եղեկեցիներ զարդարվում են տերևներով, նարգիզով ու ներկված ձվերով: Պատարագից հետո անգլիացիները վերադառնում են տուն` ուտելու Զատկի տորթը` կուլիչը։
Զատիկը Լեհաստանում
Լեհաստանում Զատիկը տոնում են երկու օր: Սեղանի շուրջ հավաքվում են ընտանիքի բոլոր սերունդները, իսկ տոնական ընթրիքը սկսվում է աղոթքով: Նախաճաշին ուտում են օրհնված ձու, ծովաբողկ, միս և այլն: Զատկի կիրակիին Լեհաստանում հաջորդում է “Թաց երկուշաբթին”: Լեհերը առատորեն ջուր են շաղ տալիս միմյանց վրա, ինչպես մենք` հայերս, Վարդավառին, բայց ոչ ոք չի դժգոհում. բոլորն ուրախ են: Համարվում է, որ ջուրը բերում է առողջություն և հաջողություն։
Զատիկը Ավստրալիայում
Սուրբ Զատիկը նշանակում է 4 հանգստյան օր, որ սկսվում է Ավագ Ուրբաթ և ավարտվում երկուշաբթի: Ավստրալիայում, ինչպես և ողջ աշխարհում, շատ հայտնի են զատկական ձվերը` պատրաստված շոկոլադից կամ շաքարավազից: Իսկ տոնի խորհրդանիշը ոչ թե ավանդական նապաստակն է, այլ տեղական բիլբի կենդանին: Սա այն պատճառով, որ ճագարները Ավստալիայում ոչնչացնում են բերքը, ոչնչացնում հողի փոքրիկ բնակիչներին: Տոնի ճաշացանկը կազմում է տապակած գառան, տավարի կամ հավի միսը` բանջարեղենով: Այնուհետ մատուցվում է ավանդական ավստրալական քաղցր կերակուրը` բեզեով տորթը, որ զարդարված է մրգերով` կիվի, ելակ, արքայախնձոր, մանդարին:
Ֆրանսիայում քիչ ուշադրություն են դարձնում ձվերի նկարազարդմանը, փոխարենը բոլորը խոսում են զանգակների մասին: Այդ օրն ամենուր ղողանջում են զանգերը՝ խորհրդանշելով զատկական ուրախությունը: Գյուղական վայրերում ծնողները ծառերի վրա թռչնաբներ են տեղադրում և այնտեղ դնում շոկոլադե ձվեր, որպեսզի երեխաները գտնեն: Ինչպես Մեծ Բրիտանիայում, այնպես էլ Ֆրանսիայում Զատիկը շոկոլադի տոն է: Շատ սիրված են շոկոլադե դրամները, որոնք նվիրում են թե մանուկներին և թե փոքրահասակներին՝ մաղթելով տվյալ տարում բարեկեցիկ կյանք:
Ընթացքը ներկայացնել պատումների, տեսանյութերի և հարցազրույցների տեսքով: Սուրբ Զատիկ կամ Հարության տոն Արդյունքները հրապարակել բլոգներում, ենթակայքում:
Վարկածներ կան, որ սկզբնական շրջանումՀայաստան աշխարհում Զատիկը եղել է անշարժ տոն և համընկել է մարտի 21-ի գիշերահավասար օրվա հետ՝ գիշեր-ցերեկն իրարից զատելու իմաստով: Հետագայում, կապվելով լուսնային օրացույցի հետ, դառնում է շարժական և տոնվում Վահագնի ծնունդից հետո առաջին լիալուսնին հաջորդող օրը: Արդեն իսկ փետրվարի վերջին օրը, լույս մարտի մեկի կեսգիշերին, ընտանիքներում ամեն մեկը մի-մի փայտ վերցրած` խփել է տան պատերին, հատակին` ձայնակցելով. -Շվոտը դուրս, մարտը` ներս: Այսպես վտարվել է փետրվարը` ձմռան վերջին ամիսը, և հալածվել է ձմռան ընթացքում տներում բույն դրած չարը (Շվոտ): Մի ավանդության համաձայն, մի ժամանակ Արարատում, բարձր լեռների կատարին բույն դրած Հազարան Հավքը , որ գիշերները ճառագում էր, իսկ ցերեկները Արևի ճառագայթների հետ ձուլում իր շողերը, դյութիչ ձայնով երգում և բազմագույն ձվեր էր ածում` անընդհատ նորոգելով Արարատի գույների թարմությունը, իսկ Մայր Անահիտը դրանք շաղ էր տալիս ողջ Արարատով մեկ, որպեսզի հողն էլ դրանց նման բազմագույն պտուղներ տա: (Ս. Կակոսյան) Զատիկ բառը հատանել` Զատել կամ բաժանել կամ էլ անջատել բայից բխեցնելն է: «Զատիկ» նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և իր վերջնական տեսքով` վերադարձ առ Աստված: Հետաքրքրական է զատիկ բառը ընծա կամ ձու, կամ էլ զոհ, պատարագ բառերի շարքում իբրև հոմանիշ ընդունելը: Զատիկ բառը հայ մատենագրության մեջ առաջին անգամ հիշատակվել է Ավետարանի հայերեն թարգմանությունում` որպես հունարեն պասքա կամ պասեք բառի համարժեք: (Եբրայերեն` բասխ կամ բեսախ), որը նշանակում է ելք, անցք:
Հայերի մոտ Զատիկը մշտապես տոնվել է մեծ ճոխությամբ. Տոնական ուտեստներից մինչեւ հագուստ ու նվերներ կազմել են զատկական օրերի կարեւոր մասերը: Տոնի պատրաստությունները սկսվել են շատ ավելի վաղ, քան շաբաթ երեկոն: Տանտիկինները օրեր առաջ «ածիկ» են աճեցրել` տոնին ներկած ձվերը դրա մեջ դնելու նպատակով: Ածիկը ծլեցրած ցորենն է, որը համարվում է մեռնող ու հառնող կյանքի խորհրդանիշ: Այսինքն` ցորենը ցանում ես` մեռնում է, հետո ծլում է, ու միջուկից դուրս է գալիս կանաչը` խորհրդանշելով նոր կյանքի սկիզբը: Զատիկի տոնակատարությունների գլխավոր արարողությունը եղել է համայնական մատաղը, որ «ախառ» էր կոչվում ու համարվում էր տարվա ամենաթանկ մատաղը: Ողջ գիշեր մատաղի եփման արարողությունը ուղեկցվել է զատկական խաղերով ու երգերով: Մեծ բախտավորություն է համարվել, երբ այդ գիշեր տղա էր ծնվում. լուրն արագորեն տարածվում էր, ու զատկական Կիրակին նորածնի ընտանիքի համար սովորականից ավելի մարդաշատ էր լինում: Ի հիշատակ դրախտի Կենաց Ծառի` Զատկի առթիվ ընդունված է եղել տներում նաև Կենաց ծառ (այսինքն` կյանքի ծառ) զարդարելը: Որևէ կժի, կճուճի կամ ծաղկամանի մեջ չորացած ճյուղեր են դրել երիտասարդները և դրանց վրա կախել են զանազան ձևերով փնջած ասեղնագործ ձվիկներ: Տոնականսեղանը Զատկական սեղանը պատկերացնել առանց ներկած ձվերի, թերևս անհնար է: Ձուն օրինակն է ամբողջ աշխարհի. վերին կեղևն օրինակն է երկնքի, թաղանթը` օդի, սպիտակուցը` ջրի, իսկ դեղնուցը` երկրի: Ձուն կարմիր ներկելով` հայտնում ենք, որ ամբողջ աշխարհը Քրիստոսի արյամբ գնվեց, և դրանով քարոզում ենք մեր փրկությունը: Ձուն երկու անգամ է ծնվում, առաջին անգամ` երբ հավն է ածում, իսկ երկրորդ անգամ, երբ ձվից ճուտ է դուրս գալիս: Մարդն էլ է երկու անգամ ծնվում. առաջին անգամ մորից, իսկ երկրորդ անգամ` Մկրտության ավազանից: Ձու ներկելու ամենատարածված գույնը կարմիրն է, բայց, ազգագրագետների վստահեցմամբ, հնում հայերը ձվերը ներկել են «գարնան բոլոր գույներով»: Զատկի տոնական սեղանին իրենց պատվավոր տեղն ունեն նաև բրնձով, չամիչով ու չրերով փլավը, ձուկը, գինին ու կանաչեղենը: Այդ ցանկում կարեւոր է նաեւ տոնական գաթան, որը խորհրդանշում է արեւը: ԽաղաշատԶատիկ Սուրբ Զատիկն անհնար է պատկերացնել առանց ձվախաղերի, որոնք տարբեր են եղել հայոց տարբեր գավառներում, բայց ընդհանուր առմամբ առանձնացվում են հետևյալ ամենատարածվածները. 1. Խաղում են երկուսով: Որոշում են, թե ով է առաջինը խփելու, եւ որոշյալը խփում է խաղընկերոջ բռան մեջ գտնվող ձվի երևացող սուր գագաթին: Եթե առաջին հարվածից ջարդվում է խփվող ձուն` խաղընկերն իրավունք ունի մրցելու նաև ձվի բութ գագաթով: Եթե ջարդվում է նաև երկրորդ գագաթը, ապա ջարդված ձուն տրվում է խփողին: Եթե խփողը ձուն ջարդում է, ապա նա ջարդված ձվի տիրոջից ստանում է մի ամբողջական, չխփված ձու: Եթե ջարդվում է խփողի ձուն, ապա նա պարտված կողմն է եւ անիջապես խաղընկերոջն է հանձնում իր ջարդված ձուն կամ, ըստ պայմանավորվածության, մեկ ամբողջական չջարդած ձու: 2. Մի քանի մարդկանցից բաղկացած խումբը միմյանց ետեւից գլորում են իրենց ձվերը թեքության վրա եւ ջանում, որ այն դիպչի իրենից առաջ գլորածներից որեւէ մեկի ձվին: Այդ դեպքում նա տիրանում էր մինչ այդ գլորված բոլոր ձվերին: Այս խաղը կարող են խաղալ նաեւ ջարդված ձվերով: 3. Մի քանի հոգի միաժամանակ, նույն գծից թեքության վրա գլորում են իրենց ձվերը: Ում ձուն ամենից ավելի արագ եւ երկար է գնում` նա շահում է բոլոր գլորած ձվերը: Այս խաղը կարող են խաղալ նաեւ ջարդված ձվերով: 4. Մի քանի հոգի միաժամանակ, հրահանգով պտտեցնում են իրենց ձվերը: Ում ձուն ամենից ավելի երկար պտտվի, նա շահում է բոլոր պտվվող ձվերը: Ժողովուրդնասումէ Ունեցողի համար ամեն օր Զատիկ է: Կարմիր ձուն Զատկին կսազե: Կարմիր ձու տուր, կարմիր օր տամ: Զատիկն առանց ձվի չի լինի: Հենց սովածանան, Զատկի փլավը միտքը կբերեն: Պաս չբռնողը զատկի համը չի գիտենա: Աղտոտ մարդը զատկին էլ աղտոտ կլինի: Հավը կուտե հատիկ-հատիկ, ծող ձմեռնե կելնի զատիկ: Զատիկն ասել ա` հենց գամ արմանա, հենց գնամ` զարմանա: Զատիկն եկավ, չունի կապա, ով նվիրի ինձ մի կապա, նրան ասեմ` Հաջի պապա:
Նախագծի ժամկետը՝ ապրիլի 4-11-ը: Նախագծի մասնակիցներ՝ Միջին դպրոցի սովորողներ և նրանց ընտանիքի անդամներ : Նախագծի ընթացքը` զատկական նախապատրաստությունները ընտանիքում, զատկական խոհանոցը, ընտանեկան հետաքրքիր սովորույթներ: Զատկական խաղեր և երգեր: Զատկական խորհրդանիշներ: Զատկական հանելուկներ: Զատկական ասիկներ Զատիկը այլ երկրներում: Ընթացքը ներկայացնել պատումների, տեսանյութերի և հարցազրույցների տեսքով: Սուրբ Զատիկ կամ Հարության տոն Արդյունքները հրապարակել բլոգներում, ենթակայքում:
Զօրաւոր առիւծ մը, որ նստած էր ժայռի մը վրայ, կը տեսնէ որ գազանները սարսափահար կը վազէին։ Առիւծը կը հարցնէ, թէ ինչո՞ւ կը փախէին եւ որմէ՞ կը վախնային։ —Դուն ալ փախիր,- կ’ըսեն,- որովհետեւ մարդը կու գայ։ —Ո՞վ է մարդը,- կը հարցնէ Առիւծը,- եւ ի՞նչ է անոր ուժը, որ կը փախիք անկէ։ —Կու գայ եւ քեզի ալ կը վնասէ,- կ’ըսեն։ Իր ուժերուն վստահ՝ Առիւծը կը մնայ իր տեղը։ Եւ ահա կու գայ հողագործ մարդ մը։ —Եկուր կռուինք,- կ’ըսէ հպարտ Առիւծը։ —Շատ լաւ,- կ’ըսէ մարդը,- բայց քու զէնքերդ հետդ են, մինչ իմիններս տունն են։ Քեզ կապեմ, որպէսզի չփախիս, իսկ ես երթամ եւ բերեմ զէնքերս, որպէսզի կռուինք։ Առիւծը կ’ըսէ. —Երդում ըրէ, որ պիտի գաս եւ ես կ’ընդունիմ ըսածդ։ Մարդը երդում կ’ընէ եւ Առիւծը կը համաձայնի կապուիլ։ Մարդը կը հանէ պարանը եւ Առիւծը պինդ կը կապէ կաղնիի ծառին, ապա ծառէն կը կտրէ հաստ ճիւղ մը եւ կը սկսի զարնել Առիւծին։ Առիւծը կը գոչէ. —Աւելի զօրաւոր եւ անխնայ զարկ կողերուս, որովհետեւ այս խելքիս միայն այսպիսի ծեծ կը վայելէ։
Մի հզոր առյուծ, որ նստած էր ժայռի վրա, տեսնում է, որ գազանները սարսափահար վազում են։ Առյուծը հարցնում է, թե ինչու՞ են փախչում և ումից են վախենում։
-Դու էլ փախի՛ր ասացին, որովհետև մարդը գալիս է։
-Ո՞վ է մարդը, հարցնում է առյուծը,- և ինչումն է նրա ուժը, որ փախչում եք նրանից։
-Կգա և քեզ էլ կվնասի՛-ասացին։
Իր ուժերին վստահ՝ Առյուծը մնաց իր տեղը։
Եվ ահա եկավ մի հողագործ մարդ։
-Արի՛ կռվենք, -ասաց հպարտ Առյուծը։
-Շատ լավ,-ասաց մարդը, բայց քո զոնքերը քեզ հետ են, իսկ իիմտ տանն են։ Քեզ կապեմ, որպեսզի չփախչես, իսկ ես գնամ բերեմ զենքերս, որպեսզի կռվենք։
Առյուծն ասաց․
-Երդվի՛ր, որ կգաս, և ես ընդունում եմ ասածդ։
Մարդը երդվում է և առյուծը համաձայնվում է կապվել։
Մարդը հանում է պարանը և առյուծին պինդ կապում կաղնե ծառին, ապա ծառից կտրում է հաստ մի ճյուղ և սկսում խփել Առյուծին։
Առյուծը գոռում է․
Ավելի ուժեղ և անխնա խփիր կողերիս, որովհետև այս խելքիս միայն այսպիսի ծեծն է վայել։
ԻՆՉՊԷՍ ՉԱՓԵՍ, ԱՅՆՊԷՍ ԱԼ ԿԸ ՉԱՓՈՒԻՍ
Տղայ մը օր մը կը զայրանայ իր ծերացած հօրմէն, զայն կ՚առնէ ուսին, կը տանի անտառ մը, հոն կը ձգէ ու տուն կը դառնայ։ Տարիներ ետք կ’ամուսնանայ, որդի մը կ՚ունենայ, կը խնամէ ու կը մեծցնէ զայն։ Սակայն, այս տղան ալ հօրը պէս երախտամոռ* կ՚ըլլայ։ Օր մըն ալ, երբ ասոր ալ սիրտը կը նեղուի, կ՚առնէ հայրը ուսին ու սարն ի վեր կը բարձրանայ։ —Տղա՛ս, զիս հոս ձգէ ու ե՛տ գնա,— կ՚ըսէ հայրը։ —Իսկ ինչո՞ւ ճիշդ հոս,— կը հարցնէ տղան։ —Ես հայրս մինչեւ այս ծառն եմ բերած,— կը պատասխանէ հայրը հոգոց հանելով։ Կազմող եւ մշակող՝ Արմէն Սարգիսեան Արեւելահայերէնէ արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Արթուր Անդրանիկեան
Տղան մի օր զայրանում է իր ծերացած հոր վրա, նրան առնում է ուսին, տանում անտառ, մի տեղ է գցում և տուն վերադառնում:
Տարիներ հետո ամուսնանում է, որդի է ունենում, խնամում ու մեծացնում է նրան: Սակայն այս տղան էլ հոր նման երախտամոռ է լինում:
Մի օր, երբ նրա սիրտը նեղվում է, դնում է հորը ուսին ու բարձրանում սարն իի վեր:
—Տղա՛ս, այստեղ թող ինձ ու ետ գնա ,— ասում է հայրը։ —Իսկ ինչո՞ւ հենց այստեղ, — հարցնում է տղան։ —Ես հորս մինչև այս ծառն եմ բերել, — պատասխանում է հայրը՝ հոգոց հանելով։
ՈՒԽՏԱՒՈՐ ԱՂՈՒԷՍԸ Օր մը Աղուէսը կ՚ ըսէ Աքլորին. -Ի՜նչ աղուոր ու անոյշ կ’երգես, ո՜վ Աքլորիկ։ Երանի՜ գիշեր-ցերեկ հոս նստէի ու անոյշ ձայնդ լսէի։ Ափսո՜ս, որ վաղուընէ պիտի զրկուիմ քեզ լսելու հաճոյքէն. մեղաւորս Սուրբ Կարապետ ուխտի պիտի երթայ։ Սիրունի՛կ Աքլոր, կը խնդրեմ զիս հաւնոց առաջնորդէ, որպէսզի մեղքերուս համար թողութիւն խնդրեմ հաւերէն։ Այս քաղցր խօսքերէն Աքլորին սիրտը կը կակուղնայ ու ան կ’ըսէ. -Երթանք, քեզի ցոյց տամ հաւանոցը: Աղուէսը Աքլորին ետեւէն կը մտնէ հաւաբուն, կը խեղդէ բոլոր հաւերը ու կ’ուտէ զանոնք, յետոյ ալ կ’ուտէ Աքլորը անոր ըսելով. -Իմ սիրունի՛կ Աքլոր, գիտե՞ս, թէ ի՜նչ դժուար պիտի ըլլար Սուրբ Կարապետ անօթի փորով ուխտի երթալը… Կազմող եւ մշակող՝ Արմէն Սարգիսեան Արեւելահայերէնէ արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Արթուր Անդրանիկեան
Մի օր Աղվեսը ասում է Աքլորին․-Ինչ գեղեցիկ և անուշ ես երգում, Աքլորիկ։Երանի գիշեր-ցերեկ այստեղ նստեի և անուշ ձայնդ լսեի։ Ափսոս, որ վաղուց չէի լսում քո ձայնը․ Մեղավոր եմ, Սուրբ կարապետի ուղտի պետք է գնայի։ Սիրունի՛կ Աքլոր, խնդրում եմ մեզ առաջնորդի րհավանոց , որպեսզի մեղքերիս ամար թողություն խնդրեմ հավերից։
-Այս քաղցր խոսքերից Աքլորի սիրտը փափկում է և նա ասում է․
-Գնանք քեզ ցույց տամ հավանոցը։Աղվեսը աքլորի հետևից մտնում է հավաբուն, խեղդում է բոլոր հավերին և ուտում, իսկ հետո ուտում է Աքլորին, ասելով․
-Իմ սիրունիկ Աքլոր, գիտե՞ս, թե ինչքան դժվար կլիներ Սուրբ Կարապետ անոթի փորով ուխտի գնալը․․․․
ՏՈ՛ՒՐ ՀԱ ՏՈ՛ՒՐ Մարդ մը անընդհատ կ’աղօթէր Աստուծոյ ու կը խնդրէր. -Աստուա՜ծ, գոնէ անգամ մըն ալ ինծի՛ տուր, ի՞նչ կ՚ ըլլայ։ Տո՜ւր, որպէսզի քիչ մըն ալ ես մարդավարի* ապրիմ։ Աստուծոյ հրեշտակներէն մէկուն խիղճը կը տանջէ։ Ան կ’երթայ Բարձրեալին* քով ու կ’ըսէ. -Տէ՜ր Աստուած, ոչ ոք խնդրանքով այդքան կ’աղօթէ Քեզի։ Մեղք է ան։ Անգամ մըն ալ այդ Մարդուն տուր։ -Ըսելիք չունիմ, կ’օգնեմ, կու տամ։ Բայց բազկաթոռին վրայ երկնցեր է ու կ’ըսէ՝ տո՛ւր հա տո՛ւր։ Նման մէկուն ինչպէ՞ս տամ։ Անիրաւը գոնէ տեղէն վեր ելլէր, գործ մը ընէր, ես ալ օգնէի՝ տայի…։
Մի մարդ անընդհատ աղոթում էր Աստծուն ու խնդրում․
Աստված, գոնե մի անգամ էլ ինձ տուր, ինչ կլինի։ Տուր, որպեսզի մի քիչ էլ ես մարդավարի ապրեմ։
Աստծո հրեշտակներից մեկի խիղճը տանջում է, նա գնաց Բարձրեալի մոտ ու ասաց․
-Տեր Աստված, ոչ ոք այդքան խնդրանքով չի աղոթում քեզ։ Մեղք է նա։
Գոնե մեկ անգամ էլ այդ մարդուն տուր։ Բայց բազկաթոռի վրա մեկնվել է ու ասում տուր հա տուր։ Նրա նմանին ինչպես տամ։ Անիրավը գոնե տեղից վեր կենար, գործ աներ, ես էլ օգնեի, տայի։
Կազմող եւ մշակող՝ Արմէն Սարգիսեան Արեւելահայերէնէ արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Արթուր Անդրանիկեան
ԱԳԱՀ ՄԱՐԴԸ
Ագահ ու աչքը ծակ մարդ մը Աստուծմէ հետեւեալը կը խնդրէ. -Տէ՛ր Աստուած, այնպէս ըրէ, որ ի՛նչ բանի որ դպչիմ՝ ոսկի դառնայ։ Աստուած կը կատարէ անոր ուզածը։ Ագահը դանակ կ՚առնէ որ հաց կտրէ, սակայն ո՛չ միայն դանակը ոսկի կը դառնայ, այլեւ՝ հացը։ Լեղապատառ*՝ կ’երթայ ջուր խմելու. գաւաթին հետ… ջուրն ալ ոսկի կը դառնայ։ Ինչի որ դպչի՝ ոսկիի կը վերածուի։ -Վա՜յ, Աստուած իմ, այս ի՞նչ փորձանք բերիր գլխուս, չե՛մ ուզեր, ա՛լ ոսկի չեմ ուզեր, միայն կը խնդրեմ, որ լաւութիւնդ ետ վերցնես…։ Աստուած ագահ մարդուն աղաչանք-պաղատանքին չ’արձագանգեր, եւ ան ոսկիի մէջ թաղուած, այնքա՜ն անօթի-ծարաւ կը մնայ, որ քանի մը օրէն կը մեռնի…։ Կազմող եւ մշակող՝ Արմէն Սարգիսեան Արեւելահայերէնէ արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Արթուր Անդրանիկեան
Ագահ և աչքը ծակ մարդը մի անգամ Աստծուն հետևալն է խդրում․
-Տեր Ատված, այնպես արա, որ ինչի որ դիպչեմ ՝ ոսկի դառնա։
Աստված կատարում է նրա ուզածը։ Ագահը դանակը վերցնում է ձեռքը, որ հացը կտրի, սակայն ոչ միայն դանակն է ոսկի դառնում՛ այլ նաև հացը։
Լեղապատառ գնում է ջուր խմելու գավաթի հետ․․․ ջուրն էլ է ոսկի դառնում։ Ինչին որ դիպչում էր, ոսկու էր վերածվում։
-Վայ, Աստված իմ, այս ի՞նչ փորձանք բերեցիր իմ գլխին, չեմ ուզում, այլևս ոսկի չեմ ուզում, միայն խնդրում եմ, որ լավությունդ հետ վերցնես։
Աստված ագահ մարդու աղաչանքը-պաղատանքին չի արձագանքում և նրան ոսկու մեջ թաղելով, այքան անոթի-ծարավ է մնում, որ մի քանի օր հետո մեռնում է։
ՄՈՒԿԵՐՈՒ ԺՈՂՈՎԸ Անգամ մը մուկերը ժողովի կը հաւաքուին խորհելու, թէ ի՞նչ ընեն կատուին յարձակումներէն զգուշանալու համար։ -Եկէ՛ք կատուին վիզէն զանգակ մը կախենք։ Կատուն երեւալուն պէս, զանգակը ձայն կը հանէ, մենք ալ կը լսենք ու կը փախչինք, — կ’ըսէ մուկ մը։ -Ի՜նչ հրաշալի բան խորհեցանք,- կ’ըսեն մուկերը։ Ուրիշ մուկ մըն ալ թէ՝Հրաշալի ըլլալու հրաշալի է, բայց թող մէջտեղ ելլէ ան, որ կրնայ զանգակը տանիլ ու կատուին վիզէն կախել… Բոլորը իրարու կը նային ու …քար լռութիւն կը տիրէ…
Մկների ժողովը
Մի անգամ մկնեը ժողով են հրավիրում խորհելու, թե ինչ անեն կատվի հարձակումներից զգուշանալու համար։-Եկեք կատվի վզից մի զանգակ կախենք։ Հենց կատուն երևա, զանգակը ձայն կհանի, մենք էլ կլսենք ու կփախչենք, -ասում է մուկը։
-Ինչ հրաշալի բան մտածեցինք,-ասում են մկները։
Մյուս մուկն էլ ասում է թե՝ հրաշալին հրաշալի է, բայց թող մեջտեղ գա նա, ով կկարողանա զանգակը տանի կատվի վզից կախի․․․
Բոլորը իրար նայեցին ու քար լռություն տիրեց․․․
ԵՐԵՔ ՀԱՐՈՒՍՏ Երեք հարուստ կը վիճին ու վէճը հարթելու համար կ՚երթան Խիկար իմաստունին քով. —Մենք եկած ենք գիտնալու, թէ մեզմէ ո՞վ հարուստ է։ —Դու՛ն խօսիր,— կը դիմէ իմաստունը առաջին մարդուն։ —Ես ոսկիի ու արծաթի, տուն ու տեղի, ունեցուածքի եւ արտ ու դաշտի տէր եմ, հարստութեանս չափ ու սահման չկայ։ —Հիմա ալ դո՛ւն խօսէ տեսնենք,—կը դիմէ երկրորդին։ —Ես թէեւ թագաւորին զօրապետն եմ, բայց իրմէ երեք անգամ աւելի հարուստ եմ։ —Իսկ դո՛ւն ինչ կ՚ըսես,— կը դիմէ Իմաստունը երրորդին։ —Ի՞նչ ըսեմ։ Ես ո՛չ պաշտօն ունիմ, ո՛չ ոսկի, ո՛չ արծաթ, ո՛չ ալ արտ ու դաշտ։ Ես գիտուն մարդ մըն եմ, ունեցած-չունեցածս գլխուս մէջն է։ Երեքը լսելէն յետոյ Խիկար Իմաստուն կ՚ըսէ. —Ձեզմէ ամէնէն հարուստը գիտունն է. անոր հարստութիւնը մնայուն ու անվերջանալի է եւ ոչ ոք կրնայ զայն խլել անկէ…։
ԵՐԵՔ ՀԱՐՈՒՍՏ
Երեք հարուստ վիճում են ու վեճը հարթելու համար գնում են Խիկար իմաստունի մոտ։
-Մենք եկել ենք իմանալու, թե մեզնից ո՞վ է հարուստը։
-Դու խոսիր,-դիմում է իմաստունը առաջին մարդուն։
-Ես ոսկու և արծաթի, տան ու տեղի, ունեցվածքի և արտ ու դաշտի տեր եմ, հարստությանս չափ ու սահման չկա։
-Հիմա էլ դու խոսիր, տեսնենք,-դիմում է երկրորդին։
-Ես թեև թագավորի զորապետն եմ, բայց նրանից երեք անգամ հարուստ եմ։
-Իսկ դու ինչ կասես,-դիմեց իմաստունը երրորդին։
-Ես ի՞նչ ասեմ։Ես ոչ պաշտոն ունեմ, ոչ ոսկի, ոչ արծաթ, ոչ էլ արտ ու դաշտ։ Ես գիտուն մարդ եմ, ունեցած-չունեցածս իմ գլխում է։ Երերքին լսելուց հետո Խիկար Իմաստունն ասում է․
-Ձեզանից ամենահարուստը գիտունն է․ նրա հարստությունը մնայուն է և անվերջանալի է ու ոչ ոք չի կարող խլել այն նրանից։
Մասնակիցը գնահատվում է ըստ իր նախնական փուլում կատարած ուսումնասիրությունների, նախագծի արդյունքների ներկայացման, նախագծի շարունակականությունը ներկայացնող պատումների
Գարունը տարվա ամենագեղեցիկ եղանակն է։ Գարնան յուրաքանչյուր ամիս ունի իր գեղեցկությունը։ Օրինակ՝ մարտ ամսին ձյան տակից դուրս են գալիս ձնծաղիկն ու մանուշակը, տաք երկրներից վերադառնում են չվող թռչունները։ Նրանք հյուսում են նոր բներ կամ նորոգում են հները։ Ապրիլին ծառերը տեևակալում են, իսկ մայիսին բացվում են վարդերը։
Գարնանը օրերը երկար են ու տաք, իսկ մարդիկ ավելի ուրախ են։
Եթե երկրագնդի վրա միայն գարուն լիեր, կյանքն ավելի հետաքրքիր կլիներ։ Ամեն տեղ կլինեն ծաղիկներ, թիթեռնիկներ և ուրախ մարդիկ։ Թող միշտ լինի գարուն։
Ձմեռը հալվել դարձել է առու, Դարձել է առու, դարձել է վտակ, Արաքսի հունով նա գնում է հեռու, Գնում է, լցվում է ծովը անհատակ: Հոգնած թևերը քսելով ամպին, Կրծքին դեռ խոնավ ծվենը նրա, Արագիլն իջել Արաքսի ափին՝ Հանգստանում է մի ոտքի վրա:
Երկինք ու երկիր մեզ ձայն են տալիս, Դռները բացեք, գարուն է գալիս:
Աղբյուրն աղբյուրին իր գիրկն է կանչում, Իրար են փարվում հովերն արթնացած, Ծաղկունքից արբած բնությունն է շնչում, Քանդում է մեղուն ժիր ակնամոմը թաց: Հողն է մայրության հրճվանքից դողում, Թող որ հավիտյան միշտ ազատ մնա, Թող որ ոչ մի ծիլ չմնա հողում, Ոչ մի բույն հավքի թափուր չմնա:
Երկինք ու երկիր մեզ ձայն են տալիս, Դռները բացեք, գարուն է գալիս:
Վահան Տերյան Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել
Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել, Գարունը այնպե՛ս պայծառ է կրկին. -Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել, Ուզում եմ անուշ փայփայել մեկին։
Այնպե՛ս գգվող է երեկոն անափ, Ծաղիկներն այնպես նազով են փակվում. -Շուրջըս վառված է մի անուշ տագնապ, Մի նոր հուզում է սիրտըս մրրկում…
Անտես զանգերի կարկաչն եմ լսում, Ւմ բացված սրտում հնչում է մի երգ. -Կարծես թե մեկը ինձ է երազում, Կարծես կանչում է ինձ մի քնքուշ ձեռք…
Վահան Տերյան Գարնանամուտ
Քնքշաբույր ծաղկանց հրեղեն խաղով Ժպտում են նորից անտառ ու ձորակ, Եվ հեղեղները խոսուն-սառնորակ Ողջունում են ինձ զվարթ ծիծաղով։ Զուգել ես նորից դաշտ, անտառ ու լեռ, Գարո՜ւն, ամեն տեղ նոր կյանք ես վառել Իմ սրտում էլ ես թևերըդ փռել, Իմ հոգում էլ ես հրդեհել նոր սեր։ Եվ ահա կրկին զվարթ ու ջահել, Դուրս ելա տխուր մենության բանտից. Պայծառ աչքերըդ ողջունում են ինձ, Եվ ես չեմ կարող իմ ճիչը պահել։ Բացել ես իմ դեմ ոսկեղեն հեռուն, Ծաղկել ես սարո՛ւմ, անտառո՛ւմ, արտո՛ւմ, Ուրիշ երգեր են հնչում իմ սրտում — Ողջո՛ւյն քեզ, արև, ողջո՛ւյն քեզ, գարուն…
1908
Եղիշե Չարենց
Տրիոլետ
Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն, Բոլորը թափվել են փողոց. Լսո՞ւմ եք անուշ մի զնգոց – Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն։ Դյութում են շրթերը վարդե, Սրտերը կրակ են ու բոց- Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն, Բոլորը թափվել են փողոց։
Ուրիշ բլբուլ կգա կմտնի բաղը, Ուրիշ աշուղ կասե աշխարհի խաղը, Ինչ որ ե՛ս չեմ ասե — նա՛ կասե վաղը. Օրերը ծուխ կըլին, տարին կմնա:
Հազար վարդ կբացվի աշխարհի մեջը, Հազար աչք կթացվի աշխարհի մեջը, Հազար սիրտ կխոցվի աշխարհի մեջը — Էշխը կրակ կըլի՝ արին կմնա:
Ուրիշ սրտի համար կհալվի խունկը, Կբացվի շուշանը, վարդերի տունկը. Գոզալը լաց կըլի, կընկնի արցունքը — Գերեզմանիս մարմար քարին կմնա:
Վահագն Դավթյան
Տաղ ձնծաղիկի
Հողի մեջ քնած գարունն արթնացավ առավոտ կանուխ
Ու դստերն ասաց.
-Ելիր, ձնծաղիկ…
Ծաղիկը ելավ, շուրջը ձյուն է դեռ ու դող է քամու,
Իսկ ինքը մենակ, ինքը՝ մերկ ու բաց, ինքը՝ բարալիկ…
Եվ կանգնեց այդպես նա աշխարհի դեմ մենակ ու մաքուր,
Եվ կանգնեց այդպես՝ փխրուն, արցունքոտ ու ճառագայթող,
Վերից կարկուտը սպառնաց նրան գնդակով իր կույր,
Ու վարից հողմը՝ իր ծանր թաթով:
Եվ կանգնած այդպես ցուրտ հողմերի մեջ, երազում էր նա.
Շուտով, ախ, շուտով գարուն կլինի ու կանաչ թրթիռ,
Իր հետքով կգա մանուշակների ծփանքը անափ,
Ու քարի կրծքին կվառվի մասրին իբրև ալ հրթիռ:
Ձյունի արցունքը հողի գոլ կանչով սարերից եկած,
Ծիծաղ կդառնա, կանաչ ծիծաղով հողից կհառնի, ՚՚
Դեղձին կբացի մաքուր առագաստն իր հարսանեկան
Ու հարբած մեղվին իր ծոցը կառնի:
Զանգակ ծաղիկը կնազի՝ կապույտ ծարիրը կոպին,
Եվ կապույտ նազով խոստումներ կտա սրան ու նրան,
Զմրուխտ կհագնի ու ալ կհագնի քարափն իսկ կոպիտ
Ջրվեժի ճերմակ օրհնանքը վրան:
Հողը կդառնա հաց մի անսպառ, ու լույսը՝ գինի…
Բոլորը կգան, բոլորը կգան այդ խրախճանքին,
Բայց ինքը, ավաղ,
Մեռած կլինի…
Վահագն Դավթյան
Տաղ կարոտի
Գարնան օրն ասես
Դեղձենուց պոկված ծաղկաթերթ էր թաց,
Գարնան օրն ասես
Անձրևի վերջին արտասուքն էր ջինջ…
Մի խարտյաշ աղջիկ ամեն ինչ առել,
Տանում էր անդարձ
Ու չէր շնորհում, չէր տալիս ոչինչ:
Այդ գարնան օրը,
Այդ աղջիկն ես դու:
Այնտեղ՝
Քարափի պղնձե շուրթին
Մի վանք կար ավեր,
Ու վանքից ներքև մի հովիտ կար տաք,
Եվ այդ տաք հովտի կանաչների մեջ
Լուռ արածում էր մի ալ հովատակ:
Այդ հովիտն ես դու,
Այդ հովատակը:
Վերում թափառող ամենամաքուր երազը առել,
Փշրում էր Աստված
Ու վար էր թափում իբրև լույս մի ձյուն…
Առաջին ձյունն էր…
Իջնում էր թեթև
Ու բերում իր հետ
Խոստովանելու մի տաք ցանկություն:
Այդ մաքուր ձյունն ես,
Այդ ցանկությունը:
Եվ ինչ-որ մեկը ասես ականջիս
Հանկարծ դնում է ծովային խեցի…
Ու ծովն է խշշում,
Ու ծովի ափին
Այդ ո՞վ է այդպես մերկ ու գեղեցիկ…
Դու ես երևի,
Այդ դու ես նորից:.
Կար մի խուլ ձորակ,
Բարդիներ կային,
Եվ մի ջրաղաց, որ լուռ էր վաղուց,
Եվ մի ջրաղաց, որ կքել ցավից
Ու իր թախիծն էր մեն-մենակ աղում:
Այդ ձորակը խուլ,
Այդ թախիծն ես դու:
Այդ ե՞րբ էր,
Որտե՞ղ…
ժայռի բռան մեջ աղբյուր կար մաքուր,
Մեջը երկնքի ու արեգակի
Բեկորներ էին փշրելով թափել
Դու կարող էիր ծնկաչոք իջած,
Մաքրություն,
Կապույտ
Ու լույս հավաքել:
Այդ աղբյուրն ես դու:
Հովհաննես Շիրազ Թագադրում
Հոգիս արթնացավ հարավի բույրից, Ինձ է դուրս կանչում զեփյուռը նրա, Ձյունն էլ արևի ջահել համբյուրից Ուրախ լալիս է դաշտերի վրա: Ելնեմ, ծաղկումն է ձնծաղիկների, Ձյունից ինձ նայող աչքերն համբուրեմ, Գնամ հետևից ծիծեռնակների, Նրանց հետ հետ գամ, գարունը բերեմ. Բարձրանամ կապույտ գահը լեռների՝ Արևն իբրև թագ իմ գլխին առնեմ, Հագնեմ ծիրանին արշալույսների, Գարնան թագավոր ինձ թագադրեմ, Եվ հրովարտակ արձակեմ մի խիստ, Որ աղբյուրները հավերժ կարկաչեն, Որ ծաղկեն լեռներն իմ արևանիստ, Որ ծով դաշտերը հավերժ կանաչեն, Որ գարունները գան ու չգնան, Որ հավերժանան զմրուխտ դրախտով, Որ բեկվի իմ դեմ խորհուրդը մահվան, Որ մարդը ցնծա հավերժի բախտով: Եվ ես երջանիկ կլինեմ այնժամ, Եվ գուցե այնժամ ես մահը սիրեմ, Երբ անմահ լինեմ, երբ հավերժանամ, Երբ գարունները ողջ թագավորեմ…
Հովհաննես Շիրազ Գարնանամուտ
Մանուշակներ ոտքերիս ու շուշաններ ձեռքերիս, Ու վարդերը այտերիս, ու գարունը կրծքիս տակ, Ու երկինքը հոգուս մեջ, ու արևը աչքերիս, Ու աղբյուրները լեզվիս՝ սարից իջա ես քաղաք,― Ու քայլեցի խայտալով ու շաղ տալով մայթերին Մանուշակներ ու վարդեր ու շուշաններ ձյունաթույր, Ու մարդիկ ինձ տեսնելով՝ իրենց հոգնած աչքերին Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, գարուն տեսան նորաբույր, ― Ի՜նչ թարմություն,― ասացին,― ի՜նչ թարմություն,― ու բացին Լուսամուտներն իմ առջև, ու ես իմ սիրտը բացել՝ Անցնում էի երգելով ու շաղ տալով մայթերին Մանուշակներ ու վարդեր ու հասմիկներ հոգեթով, Կարծես մի ողջ բնություն մի պատանի էր դարձել, Քաղաք իջել լեռներից՝ կանցներ զմրուխտ հեքիաթով Երկրե-երկիր շաղ տալով կակաչներն իր ձեռքերի, Մեր երգերի լուսաբացն ու գարունը լեռների։
Հայկ Մնացականյան 