Category: Քիմիա 7

Ամփոփիչ աշխատանք.

1.Ի՞նչ նյութ է կալցիումի օքսիդը.
1.պարզ նյութ
2.միատարր միացություն
3.բարդ նյութ+.

2.Ի՞նչի է հավասար ծծումբ տարրի ատոմի իրական զանգվածըՙՙգ՚՚, եթե Ar(S)=32
1. 1,66*10^-27
2. 3,8*10^-26
3. 5,312*10^-26

3.Որքա՞ն է լիթիում տարրի զանգվածային բաժինը(%) Li₂SO₃ քիմիական բանաձևն ունեցող նյութի բաղադրության մեջ:

Mr (Li₂SO₃) = Ar (Li) · 2 + Ar (S) + Ar (O) · 3 = 7 · 2 + 32 + 16 · 3 = 14 + 32 + 48 = 94
w (Li) = 14/94 · 100% = 14,89

4.ԾԾմբի և թթվածնի առաջացրած միացության մոլեկուլում ω(S) =40%, իսկ ω(O)= 60%: Ո՞րն է այդ նյութի բանաձևը.

1.SO
2.SO₂
3.SO₃
4.S₂O

5.Ինչի՞ է հավասար երկաթի կոլչեդանի (FeS₂₎ հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը(Mr):

Mr(FeS2)=56 + 32 x 2=120

Աղեր:Դասակարգումը:Ստացման եղանակները:Աղերի քիմիական հատկությունները:

Չեզոք աղերը կազմված են մետաղի ատոմներից ու մետաղի ատոմով տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ չպարունակող թթվային մնացորդից։

Տարբեր մետաղների չեզոք աղերի օրինակներ՝

Աղի անվանումը	Աղի բանաձը
Նատրիումի նիտրատ	NaNO₃
Կալցիումի կարբոնատ	CaCO₃
Նիկելի (II) սուլֆատ	NiSO₄
Կոբալտի (II) սուլֆատ	CoSO₄

Թթու աղերը կազմված են մետաղի ատոմներից ու մետաղի ատոմով դեռևս տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ պարունակող թթվային մնացորդից։Թթու աղերը բազմահիմն թթուների ոչ լրիվ չեզոքացման արգասիքներն են։
Օրինակ՝
H₂SO₃+NaOH=NaHSO₃+H₂O
Թթու աղերն անվանակարգելիս թթվային մնացորդի անվանմանն ավելացվում է «հիդրո» նախածանցը:Որոշ թթու աղերի օրինակներ.

Աղի անվանումը	Աղի բանաձևը
Նատրիումի հիդրոսուլֆատ	NaHSO₄
Կալիումի հիդրոֆոսֆատ	K₂HPO₄
Ամոնիումի երկհիդրոֆոսֆատ	(NH₄)H₂P O₄
Կալցիումի հիդրոկարբոնատ	Ca(HCO₃)₂

Աղերի ստացման եղանակները հիմնված են անօրգանական միացությունների քիմիական հատկությունների վրա:
Աղերի ստացման հիմնական եղանակներն են.

1. հիմքի և թթվի փոխազդեցությունը՝

Ba(OH)₂ + 2HCl = BaCl₂+ H₂O

2. ալկալու և թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

2NaOH + CO₂ = Na₂SO ₃+ H₂O
3.ալկալու և լուծելի աղի փոխազդեցությունը (եթե ջրում չլուծվող հիմք է առաջանում)՝
2KOH + CuCl₂= Cu(OH)₂↓ + 2KCl

4. հիմնային օքսիդի ու թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

MgO + CO₂ = MgCO₃

5. թթվի ու հիմնային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

CuO + 2HCl = CuCl ₂+ H₂O

6. թթվի ու աղի փոխազդեցությունը, եթե անլուծելի թթու, անլուծելի աղ կամ պակաս ցնդող թթու է առաջանում՝

AgNO₃ + HCl = AgCl↓ + HNO₃

7.թթվի ու մետաղի փոխազդեցությունը՝

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂↑

8. երկու աղի լուծույթների փոխազդեցությունը, եթե որպես ռեակցիայի արգասիք անլուծելի աղ է առաջանում՝

K₂CO ₃+ MgSO₄ = MgCO₃↓ + K₂SO₄

9. աղի լուծույթի ու մետաղի փոխազդեցությունը, եթե մետաղը ջրի հետ անմիջականորեն չի փոխազդում և մետաղների համեմատական ակտիվության շարքում աղի բաղադրությունում առկա մետաղի համեմատ ձախ է տեղադրված՝

Zn+CuSO₄=ZnCl₂+CuCu+2AgNO₃=Cu(NO₃)+2Ag

10. մետաղի ու ոչ մետաղի փոխազդեցությունը՝

Ca + S = CaSZn+Br₂=ZnBr₂

Աղերի քիմիական հատկությունը

Աղերը փոխազդում են՝

1. Մետաղների հետ:

Աղերի ու մետաղների փոխազդեցությունը սովորաբար հանգեցնում է աղի ու մետաղի առաջացման (տեղակալման ռեակցիա)։ Փոխազդող նյութերն ընտրվում են ըստ մետաղների համեմատական ակտիվության շարքի։ Ընդ որում` յուրաքանչյուր մետաղ դուրս է մղում իրեն հաջորդող բոլոր մետաղները դրանց աղերի լուծույթներից։

Օրինակ՝
Fe + CuSO ₄= FeSO ₄+ Cu
2. Հիմքերի հետ:
Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր հիմքի և նոր աղի առաջացման (հիշեցնենք, որ ելանյութ աղը պետք է ջրում լուծելի լինի, իսկ արգասիքների թվում կա՛մ անլուծելի հիմք, կա՛մ անլուծելի աղ լինի):
Օրինակ՝
CuSO₄ + 2NaOH = Cu(OH)₂↓ + Na₂SO₄
3. Թթուների հետ:
Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր թթվի և նոր աղի առաջացման (ելանյութերն անհրաժեշտ է ընտրել այնպես, որ արգասիքների թվում անլուծելի, կամ թույլ, կամ անկայուն թթու, կամ էլ անլուծելի աղ լինի)։
Օրինակ՝
BaCl ₂+ H₂SO₄ = BaSO₄↓ + 2HCl

4. Աղերի հետ:
Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է երկու նոր աղի առաջացման։ Փոխազդող նյութերը պետք է այնպես ընտրել, որ ելանյութերը ջրում լուծելի լինեն, իսկ արգասիքներից գոնե մեկն անլուծելի լինի:
Օրինակ՝
CuSO₄ + Ba(NO₃ )₂= 2BaSO₄↓ + Cu(NO₃)₂

5. Ոչ մետաղների հետ:
Այսպիսի փոխազդեցությունը բնորոշ է հալոգեններին (VII Ա խմբի տարրեր), հանգեցնում է աղի ու ոչ մետաղի առաջացման (տեղակալման ռեակցիա), ընդ որում` յուրաքանչյուր հալոգեն դուրս է մղում պակաս ակտիվ հալոգենը վերջինիս աղի լուծույթից:
Օրինակ՝
2KBr + Cl₂ = 2KCl + Br₂

Աղեր:Դասակարգումը:Ստացման եղանակները:Աղերի քիմիական հատկությունները:

Տարբեր մետաղների չեզոք աղերի օրինակներ՝

Աղի անվանումը	Աղի բանաձը
Նատրիումի նիտրատ	NaNO₃
Կալցիումի կարբոնատ	CaCO₃
Նիկելի (II) սուլֆատ	NiSO₄
Կոբալտի (II) սուլֆատ	CoSO₄

Աղի անվանումը	Աղի բանաձևը
Նատրիումի հիդրոսուլֆատ	NaHSO₄
Կալիումի հիդրոֆոսֆատ	K₂HPO₄
Ամոնիումի երկհիդրոֆոսֆատ	(NH₄)H₂P O₄
Կալցիումի հիդրոկարբոնատ	Ca(HCO₃)₂

1. հիմքի և թթվի փոխազդեցությունը՝

Ba(OH)₂ + 2HCl = BaCl₂+ H₂O

2. ալկալու և թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

4. հիմնային օքսիդի ու թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

MgO + CO₂ = MgCO₃

5. թթվի ու հիմնային օքսիդի փոխազդեցությունը՝

CuO + 2HCl = CuCl ₂+ H₂O

6. թթվի ու աղի փոխազդեցությունը, եթե անլուծելի թթու, անլուծելի աղ կամ պակաս ցնդող թթու է առաջանում՝

AgNO₃ + HCl = AgCl↓ + HNO₃

7.թթվի ու մետաղի փոխազդեցությունը՝

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂↑

8. երկու աղի լուծույթների փոխազդեցությունը, եթե որպես ռեակցիայի արգասիք անլուծելի աղ է առաջանում՝

K₂CO ₃+ MgSO₄ = MgCO₃↓ + K₂SO₄

Zn+CuSO₄=ZnCl₂+CuCu+2AgNO₃=Cu(NO₃)+2Ag

10. մետաղի ու ոչ մետաղի փոխազդեցությունը՝

Ca + S = CaSZn+Br₂=ZnBr₂

Աղերի քիմիական հատկությունը

Աղերը փոխազդում են՝

1. Մետաղների հետ:

Հիմքեր:Դասակարգումը:Ստացման եղանակները:Հիմքերի քիմիական հատկությունները:

Հիմքերի շարքին են դասվում այն նյութերը, որոնց մոլեկուլում մետաղի ատոմը կապված է մեկ կամ մի քանի հիդրօքս՝ (OH), խմբի հետ։ Քիմիական ռեակցիաների ընթացքում հիդրօքս խումբը կարող է մի նյութից անփոփոխ անցնել մեկ այլ նյութի:
Հիմքերի բաղադրություններում պարունակվող հիդրօքսո՝ (OH), խումբը միավալենտ է,ուստի հիմքերի բաղադրությունը արտահայտվում է հետևյալ ընդհանուր բանաձևով՝ Me(OH)n, որտեղ Me-ն մետաղն է, իսկ n-ը թվապես հավասար է տվյալ հիդրօքսիդում Me-ի օքսիդացման աստիճանին։
Հիմքերը հիմնականում իոնային միացություններ են. կապը մետաղի ատոմի և (OH) խմբի միջև իոնային է:
Հիմքերի թվին է դասվում նաև ամոնիումի հիդրօքսիդը՝ NH₄OH (այդ նյութին համապատասխանող ջրային լուծույթը կենցաղում հայտնի է անուշադրի սպիրտ
անվանմամբ)։
Հիմքերի դասակարգումը
Հիմքերը դասակարգվում են ըստ ջրում լուծվելու ունակության` լուծելի (ալկալիներ) և անլուծելի:
Ջրում լուծելի են միայն ալկալիական և հողալկալիական մետաղների հիդրօքսիդները, դրանք թվով 8-ն են՝LiOH,NaOH,KOH,RbOH,CsOH,Ca(OH)₂,Ba(OH)₂Sr(OH)₂:
Ալկալի է համարվում նաև NH₄OH-ը:
Հիմքերի ստացումը

Ալկալիները (ջրում լուծելի հիմքերը) կարող են ստացվել.

• համապատասխան մետաղի ու ջրի փոխազդեցությունից՝

2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑
Ba + 2H₂O = Ba(OH)₂+ H₂↑⏐

• համապատասխան մետաղի օքսիդի ու ջրի փոխազդեցությունից՝

Li₂O + H₂O = 2LiOH
BaO + H₂O = Ba(OH)₂

Ջրում չլուծվող հիմքերն ստացվում են համապատասխան մետաղի լուծելի աղի ու ալկալու փոխազդեցությունից, օրինակ՝
CrSO₄ + 2NaOH = Cr(OH)₂↓ + Na₂SO4
Cu(NO₃)₂+2KOH = Cu(OH)₂↓ + 2KNO₃
MnCl ₂+ Ba(OH)₂ = Mn(OH)₂↓ + BaCl₂

Հիմքերի քիմիական հատկությունները

1.Հիմքերի փոխազդեցությունը հայտանյութերի հետ

Ջրում լուծելի հիմքերը` ալկալիները, գունավորում են հայտանյութերը` լակմուսը` կապույտ, մեթիլօրանժը` դեղին, իսկ ֆենոլֆտալեինը՝ մորեգույն։

2.Հիմքերի և թթուների փոխազդեցությունը

Թթուների հետ փոխազդում են և լուծվող, և անլուծելի հիմքերը՝ առաջացնելով աղ և ջուր (չեզոքացման ռեակցիա):

2NaOH + H₂SO ₄= Na₂SO ₄ + 2H₂O
Cu(OH)₂ + H₂SO₄ = CuSO ₄ + 2H₂O
2KOH + H₂S = K₂S + 2H₂O

3.Ալկալիների և թթվային օքսիդների փոխազդեցությունը

Ba(OH)₂ + CO₂ = BaCO₃↓ + H₂O
Ca(OH)₂ + SO₂ = CaSO₃↓ + H₂O

4.Ալկալիների և աղերի փոխազդեցությունը

Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր հիմքի և նոր աղի առաջացման։ Ըստ որում` ելանյութ աղը պետք է ջրում լուծելի լինի, իսկ արգասիքների թվում կամ անլուծելի հիմք,
կամ անլուծելի աղ լինի՝

FeSO ₄+ 2KOH = Fe(OH)₂↓ + K₂SO
4Na₂SO ₄+ Ba(OH)₂ = BaSO ₄↓ + 2NaOH

5.Ալկալիների և ոչ մետաղների փոխազդեցությունը

Ոչ մետաղներից ալկալիները փոխազդում են, հիմնականում հալոգենների հետ։ Այս դեպքում, որպես կանոն` կրկին աղ և ջուր են առաջանում, օրինակ՝

Cl₂+ 2NaOH = NaCl + NaCl + H₂O

6. Անլուծելի հիմքերի քայքայումը

Անլուծելի հիմքերը հիմնականում անկայուն են ու տաքացնելիս քայքայվում են` ջուր և հիմնային օքսիդ առաջացնելով, օրինակ՝

Cu(OH)₂ = CuO + H₂O
2Al(OH)₃ = Al₂O₃ + 3H₂O
Ալկալիները կայուն նյութեր են, ուստի չափավոր տաքացնելիս չեն քայքայվում։
Երկդիմի հիդրօքսիդներ
Նյութերը, որոնք ցուցաբերում են և՛ թթվային, և՛ հիմնային հատկություններ, անվանվում են երկդիմի (ամֆոտեր)։
Երկդիմությունը (ամֆոտերությունը) նյութի հատկությունն է` փոխազդելու և՛ թթուների, և՛ հիմքերի հետ։
1.Երկդիմի հիդրօքսիդների և թթուների փոխազդեցությունը՝
Zn(OH)₂+2HCl=ZnCl₂+2H₂O
Al(OH)₃+3HCl=AlCl₃+3H₂O
2. Երկդիմի հիդրօքսիդների և ալկալիների փոխազդեցությունը՝
Zn(OH)+22NaOH=Na₂ZnO₂+2H₂O
Al(OH)₃+NaO3H=NaAlO₂+2H₂O

Օքսիդացման աստիճան

Քիմիայում առավել հաճախ օգտագործվում է օքսիդացման աստիճան հասկացությունը: Որպեսզի հասկանանք այդ հասկացության իմաստը, համեմատենք լիցքերի առաջացումը նատրիումի քլորիդում` NaCI:

Նատրիումի քլորիդն առաջանալիս տեղի է ունենում էլեկտրոնի անցում նատրիումի ատոմից քլորի ատոմին, և առաջանում են լիցքավորված մասնիկներ` Na⁺ևCl⁻ , որոնք էլեկտրաստատիկ ձգողության ուժերով ձգում են միմյանց՝ առաջացնելով իոնային բյուրեղավանդակ:

Բյուրեղավանդակում Na⁺ևCl⁻ իոնների թվի հարաբերությունը կազմում է 1:1, որի պատճառով նատրիումի քլորիդ նյութի համար ընդունված է NaCI բանաձևը, չնայած պինդ վիճակում այդպիսի մոլեկուլ գոյություն չունի:

Բոլոր իոնային միացությունները գրառում են այնպիսի քիմիական բանաձևերով, ինչպիսիք ընդունված են մոլեկուլային միացությունների համար:Իոնային միացություններում տարրի վալենտականությունը հավասար է իոնի լիցքին:

Մոլեկուլն առաջանալիս տեղի է ունենում ընդհանուր էլեկտրոնային զույգի շեղում դեպի էլեկտրաբացասական տարրի ատոմը, որի հետևանքով ատոմները ձեռք են բերում մասնակի դրական, կամ մասնակի բացասական լիցք:

blob:https://haykmnacakanyanblog.wordpress.com/26d99a1e-58dc-4724-bc07-9124abbc0439

ПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Քիմիական միացություններում ատոմների նման վիճակը բնութագրելու համար ընդունված է այդ լիցքերը հաշվել ոչ թե մասնակի, այլ ամբողջական:
Որպեսզի պայմանական լիցքը չշփոթեն իոնի լիցքի հետ, այն անվանել են օքսիդացման աստիճան:
Տարրի օքսիդացման աստիճանը պայմանական այն լիցքն է, որը քիմիական միացության մոլեկուլում վերագրվում է ատոմին` ենթադրելով, թե միացությունը կազմված է միայն իոններից:Օքսիդացման աստիճանը նշանակվում է արաբական թվանշանով, դրվում է քիմիական նշանի վերևում, ընդ որում սկզբից գրվում է նշանը (+ կամ –), ապա՝ լիցքի թվային արժեքը:
Օրինակ
Քլորաջրածնի մոլեկուլում ջրածին տարրի օքսիդացման աստիճանը +1 է, իսկ քլորինը` –1, որն էլ գրառվում է այսպես՝ H⁺¹Cl⁻¹:

Օքսիդացման աստիճանի մեծությունը որոշվում է միացության մոլեկուլում դեպի տվյալ ատոմը կամ տվյալ ատոմից շեղված էլեկտրոնների թվով:
Օքսիդացման աստիճանը կարող է ունենալ դրական, բացասական և զրոյական արժեքներ:
Երբեմն օքսիդացման աստիճանը թվապես համընկնում է տվյալ միացության մոլեկուլում տարրի ատոմի վալենտականությանը:
Օրինակ
Ածխածնի (IV) օքսիդի մոլեկուլում CO2 բաղադրիչ քիմիական տարրերի` ածխածնի(C) և թթվածնի(O) ատոմների և’ վալենտականությունները, և’ օքսիդացման աստիճանները (բացարձակ արժեքով) համապատասխանաբար հավասար են՝ 4 և 2:
Սակայն միշտ չէ, որ նշված մեծությունները համընկնում են: Պարզ նյութերի, օրգանական միացությունների մոլեկուլներում հիմնականում չեն համընկնում: Ազոտի N2 մոլեկուլում ազոտի ատոմի վալենտականությունը 3 է (N≡N), մինչդեռ օքսիդացման աստիճանը՝ զրո:Միացությունում ավելի մեծ էլեկտրաբացասականությամբ քիմիական տարրի ատոմի օքսիդացման աստիճանը բացասական է, իսկ կապեր առաջացնող մյուս տարրերի ատոմներինը՝ դրական:
Օքսիդացման աստիճանը, ինչպես և վալենտականությունը կարող են լինել հաստատուն և փոփոխական:Փոփոխական օքսիդացման աստիճանները միացություններում որոշվում են ըստ բանաձևի:Տարրերի օքսիդացման աստիճանները որոշելիս անհրաժեշտ է պահպանել հետևյալ սկզբունքները.

1. Պարզ նյութերի մոլեկուլներում տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանները միշտ հավասար են 0-ի:

Օրինակ

H⁰₂,O⁰₂,Cl⁰₂,Zn₀

2.Ոչ մետաղների հետ առաջացրած միացություններում ջրածնի օքսիդացման աստիճանը հիմնականում +1 է, ակտիվ մետաղների հետ առաջացրած միացություններում` հիդրիդներում −1 է:

3. Թթվածինը միացություններում հիմնականում դրսևորում է –2-ի հավասար օքսիդացման աստիճան, պերօքսիդներում` –1:

Օրինակ

H₂O₂ -ում թթվածնի օքսիդացման աստիճանը –1 է:

4. I,II,III խմբերի մետաղների օքսիդացման աստիճանները հավասար են խմբերի համարներին, բացառությամբ I խմբի երկրորդական ենթախմբի:

5. Միացություններում բոլոր ատոմների գումարային լիցքը հավասար է զրոյի:

Պատասխանել հարցերին

1.Ի՞նչ եք հասկանում տարրի օքսիդացման աստիճան ասելով:

Տարրի օքսիդացման աստիճանը պայմանական այն լիցքն է, որը քիմիական միացության մոլեկուլում վերագրվում է ատոմին` ենթադրելով, թե միացությունը կազմված է միայն իոններից:

2.Ինչպե՞ս է գրառվում օքսիդացման աստիճանը:
Օքսիդացման աստիճանը նշանակվում է արաբական թվանշանով, դրվում է քիմիական նշանի վերևում, ընդ որում սկզբից գրվում է նշանը (+ կամ –), ապա՝ լիցքի թվային արժեքը:

3.Թվարկե ՛ք հաստատուն օքսիդացման աստիճան ունեցող տարրերը:
Թթվածին, Նատրիում, Ֆտոր, Ալյումինիում, Ծծումբ, Ցինկ, Ածխածին, Ջրածին

Ամփոփիչ աշխատանք

1.Ի՞նչ եք հասկանում վալենտականություն ասելով:

Վալենտականությունը քիմիական տարրի ատոմի՝ մի այլ տարրի խիստ որոշակի թվով ատոմներ միացնելու հատկությունն է: Վալենտականությունն արտահայտվում է ամբողջ թվերով և գրվում է տարրի քիմիական նշանի վերևում` հռոմեական թվանշանով:

2.Միացությունում ո՞ր տարրի վալենտականությունը չի համապատասխանում խմբի համարին:
ա.F բ.S գ.O դ.Ne ե.Cl0

3. Որոշե՛ք տարրերի վալենտականությունը հետևյալ բանաձևերում՝
CO₂ SiO₂ N₂O₃ N₂O₅

4.Որո՞նք են բյուրեղավանդակների տեսակները։

Բյուրեղավանդակների հանգույցներում դասավորված մասնիկների տեսակից ու դրանց միջև քիմիական կապի բնույթից ելնելով՝ տարբերում են իոնային, ատոմային, մոլեկուլային և մետաղական բյուրեղավանդակներ:

5.Պարզաբանե’ք բյուրեղավանդակ ,հանգույց,տարրական բջիջ հասկացությունները։

Բյուրեղներում մասնիկները միմյանց միջև գործող ուժերի շնորհիվ դասավորվում են կանոնավոր տարածական բյուրեղավանդակում:Այն կետերը, որոնցում դասավորված են բյուրեղավանդակը կազմող մասնիկները, անվանվում են բյուրեղավանդակի հանգույցներ, իսկ բյուրեղավանդակում անընդհատ կրկնվող փոքրագույն բջիջները՝ տարրական բջիջներ:

6.Ի՞նչ է ցույց տալիս հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:

Այն ցույց է տալիս նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը(ջրածին)։

7.Հաշվե՛ք P₂O₅, H2SO4, Fe₃O₄,H₂CO₃,Na₂CO₃,CH₄ նյութերի հարաբերակակն մոլեկուլային զանգվածը:

8.Հաշվել միացությունում յուրաքանչյուր ատոմի զանգվածային բաժինը:
P₂O₅, H2SO4, Fe₃O₄,H₂CO₃,Na₂CO₃,CH₄

9.Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում
Օրինակ՝
NaNO₃— Նատրիում մեկ ատոմ, ազոտ մեկ ատոմ, թթվածին երեք ատոմ։
FeSO₄— երկաթ մեկ ատոմ, ծծումբ մեկ ատոմ, թթվածին չորս ատմ
KMnO₄ կալիում մեկ ատոմ, մանգան մեկ ատոմ, թթվածին չորս ատոմ
SiO₂—Սիլիցիում մեկ ատոմ, թթվածին երկու ատոմ
H₂SO₄ ջրածին երկու ատոմ, ծծումբ մեկ ատոմ, թթվածին չորս ատոմ

10.Ո՞ր նյութերի խառնուրդներն են համասեռ.
ա)կավճի ու ջրի.
բ)սպիրտի և ջրի+
գ)յուղի և ջրի.
դ) յուղի և բենզինի+

Մարտի 13֊17

Դասի թեման ` Բյուրեղավանդակներ

Սովորական պայմաններում նյութերը կարող են լինել գազային,հեղուկ, պինդ ագրեգատային վիճակներում: Ցածր ջերմաստիճան և բարձր ճնշում կիրառելով հնարավոր է բոլոր նյութերը վերածել պինդ վիճակի: Ըստ կառուցվածքային մասնիկների դասավորվածության տարբերում են բյուրեղային և ամորֆ նյութեր: Ամորֆ վիճակում նյութը հալման հաստատուն ջերմաստիճան չունի, տաքացնելիս այն աստիճանաբար փափկում է և, ի վերջո, հոսուն վիճակի անցնում: Պատճառն այն է, որ ամորֆ նյութը կազմող մասնիկները տարածական կանոնավոր դասավորություն չունեն, և այդ առումով նման նյութերն օժտված են և՛ պինդ, և՛ հեղուկ նյութերի հատկություններով: Ամորֆ նյութերից են, օրինակ ՝ պլաստիլինը, տարբեր խեժեր,ապակին, մոմը և այլն:Պինդ բյուրեղային նյութերին հատուկ է մասնիկների (ատոմների, իոնների, մոլեկուլների) կանոնավոր, ճշգրիտ, տարածության մեջ կրկնվող դասավորությունը: Բյուրեղներում մասնիկները միմյանց միջև գործող ուժերի շնորհիվ դասավորվում են կանոնավոր տարածական բյուրեղավանդակում:Այն կետերը, որոնցում դասավորված են բյուրեղավանդակը կազմող մասնիկները, անվանվում են բյուրեղավանդակի հանգույցներ, իսկ բյուրեղավանդակում անընդհատ կրկնվող փոքրագույն բջիջները՝ տարրական բջիջներ:Բյուրեղավանդակների հանգույցներում դասավորված մասնիկների տեսակից ու դրանց միջև քիմիական կապի բնույթից ելնելով՝ տարբերում են իոնային, ատոմային, մոլեկուլային և մետաղական բյուրեղավանդակներ:
Իոնային բյուրեղավանդակի հանգույցներում էլեկտրաբացասականությամբ միմյանցից կտրուկ տարբերվող մետաղի և ոչ մետաղի իոններ են կապված իոնային կապով (NaCI,KF,RbBr,CsJ և այլն):

Նատրիումի և կալցիումի քլորիդների բյուրեղավանդակները

Ատոմային բյուրեղավանդակներիհանգույցներում առանձին ատոմներ են, որոնք միմյանց կապված են շատ ամուր կովալենտային կապերով: Նման բյուրեղավանդակով նյութի օրինակներ են ՝գրաֆիտը և ալմաստը (ածխածնի (C) տարաձևությունները):Մոլեկուլային բյուրեղավանդակներիհանգույցներում մոլեկուլներ են, որոնց միջև գործող ուժերը (միջմոլեկուլային ուժեր) համեմատաբար թույլ են, իսկ մոլեկուլի ներսում գործում են կովալենտային ամուր կապեր:

Այդ պատճառով նման բյուրեղավանդակով նյութերը կարծր չեն, ցնդող են (դրա հետ կապված` հաճախ հոտ ունեն), դրանց հալման ջերմաստիճանները սովորաբար ցածր են: Այդպիսի բյուրեղավանդակով նյութի օրինակ է յոդը, պինդ վիճակում ածխածնի (IV) օքսիդը՝ «չոր սառույցը»:

Մետաղների ատոմներից կազմված նյութերում քիմիական կապը մետաղական է, և համապատասխանաբար, առաջանում են մետաղական բյուրեղավանդակներ, ինչով էլ պայմանավորված են մետաղների հատկությունները` բնորոշ մետաղական փայլը, կռելիությունը, բարձր ջերմահաղորդականությունն ու էլեկտրահաղորդականությունը և այլն։

Պատասխանել հարցերին

1.Որո՞նք են բյուրեղավանդակների տեսակները։

2. Պարզաբանե’ք բյուրեղավանդակ ,հանգույց,տարրական բջիջ հասկացությունները։

Մարտի 6-10

Դասի թեման՝Վալենտականություն:Տարրերի վալենտականության որոշումն ըստ քիմիական բանաձևի

Վալենտականությունը քիմիական տարրի ատոմի՝ մի այլ տարրի խիստ որոշակի թվով ատոմներ միացնելու հատկությունն է:

Վալենտականությունն արտահայտվում է ամբողջ թվերով և գրվում է տարրի քիմիական նշանի վերևում` հռոմեական թվանշանով:

Օրինակ

Մեթանի մոլեկուլում տարրերի վալենտականությունը նշվում է հետևյալ կերպ.

CH4IIV

Քիմիական տարրերի վալենտականություն հասկացությունը պատկանում է (1852 թ.) անգլիացի նշանավոր քիմիկոս էդվարդ Ֆրանկլենդին:

Էդվարդ Ֆրանկլենդ

(1871-1937)

Ըստ նրա՝ քիմիական միացության մոլեկուլում տարրի վալենտականությունը հավասար է այդ տարրի առաջացրած կապերի թվին:
Նյութ առաջանալիս ատոմները կապվում են մեկը մյուսին արտաքին շերտի էլեկտրոնների փոխազդեցության հաշվին, և տարրի վալենտականությունը պայմանավորված է արտաքին էլեկտրոնների թվով, իսկ գլխավոր ենթախմբերի տարրերի արտաքին էլեկտրոնների թիվը հավասար է խմբի համարին:Քիմիական կապի առաջացմանը մասնակցող էլեկտրոններն անվանվում են վալենտային էլեկտրոններ:Ցանկացած տարրի առավելագույն վալենտականությունը հավասար է պարբերական համակարգում այդ տարրի խմբի համարին (բացառությամբ թթվածնի, ֆտորի և ազոտի):

blob:https://haykmnacakanyanblog.wordpress.com/2cc9a8d2-f5f7-4ee9-a4bb-24d10cd9237b

ПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Օրինակ՝ Քլորը և մանգանը գտնվում են VII խմբում և ցուցաբերում են VI -ի հավասար առավելագույն վալենտականություն.

Cl,VII MnVII

Ոչ մետաղները կարող են նաև դրսևորել վալենտականություն, որի թվային արժեքը ութի և խմբի համարի տարբերությունն է:

Օրինակ

Քլորն ունի նաև մեկի հավասար վալենտականություն (8−7=1), թթվածինը՝ երկուսի (8−6=2), ֆտորը՝ երեքի (8−5=3):

Վալենտականությունը կարող է լինել հաստատուն և փոփոխական: Այսպես, թթվածինը միշտ երկվալենտ է, ջրածինը և ֆտորը՝ միշտ միավալենտ, առաջին խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերը միայն միավալենտ են, երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբինը՝ երկվալենտ: Ծծումբը ցուցաբերում է փոփոխական վալենտականություն՝ երկու, չորս, վեց,երկաթը՝ երկու, երեք, վեց և այլն:

Փոփոխական վալենտականությամբ տարրերի առաջացրած նյութերի անուններում տարրի անվանումից հետո փակագծերում հռոմեական թվանշանով գրվում է այդ տարրի վալենտականությունը:

Օրինակ

SO2-ի համար գրվում է ծծմբի (IV) օքսիդ և կարդացվում է «ծծմբի չորս օքսիդ», SO3 -ի համար գրվում է ծծմբի(VI) օքսիդ և կարդացվում է «ծծմբի վեց օքսիդ»:

Ժամանակակից տեսության համաձայն՝ ատոմի վալենտականությունը որոշվում է ատոմային օրբիտալներում չզույգված էլեկտրոնների թվով, որոնք ընդունակ են մասնակցելու այլ ատոմների հետ քիմիական կապի առաջացմանը: Ուստի հասկանալի է, որ վալենտականությունը միշտ արտահայտվում է ամբողջ թվերով:

Վալենտականություն հասկացությունն իմաստ ունի վերագրել միայն կովալենտային կապով առաջացած միացություններին: Իոնային կապով առաջացած միացությունների համար գործածվում է իոնի լիցք հասկացությունը:

Քիմիական տարրի ատոմի վալենտականությունը տարրի ատոմի առաջացրած կովալենտային կապերի թիվն է տվյալ միացության մոլեկուլում:

Կովալենտային կապերի քանակը, որն առաջացնում է քիմիական տարրի ատոմը տվյալ միացությունում, հավասար է ընդհանուր էլեկտրոնային զույգերի թվին:

Օրինակ

Ազոտի մոլեկուլում` N2(N≡N) ազոտի ատոմի (N) վալենտականությունը 3 է, իսկ թթվածնի մոլեկուլում՝ Օ2(O=O) թթվածնի ատոմի (O)՝2:

Իսկ ինչպե՞ս են որոշվում քիմիական տարրի վալենտականության հնարավոր արժեքները: Ընդունված է վալենտականության որոշման հետևյալ հասարակ կանոնը:

Երկտարր միացության քիմիական բանաձևում տվյալ տարրի բոլոր ատոմների վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը հավասար է մյուս տարրի բոլոր ատոմների վալենտային միավորների ընդհանուր թվին:

Այս կանոնի հիման վրա, եթե հայտնի է մեկ տարրի վալենտականությունը, կարելի է որոշել մյուսինը՝ ըստ քիմիական բանաձևի:

Տարրի ատոմի վալենտականության որոշման համար ընդունելի է գործողությունների հետևյալ հաջորդականությունը:

1. Գրում ենք միացության բանաձևը և ատոմի վրա տեղադրում այն տարրի վալենտականությունը, որը հայտնի է (մեր օրինակում՝ թթվածնի և ջրածնի վալենտականությունները).

2. Գտնում ենք այդ տարրերի վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը՝ տարրերի վալենտականության թվային արժեքը բազմապատկելով ինդեքսով.

3. Գտնում ենք մյուս տարրի վալենտականությունը՝ վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը բաժանելով այդ տարրի ինդեքսին, և տեղադրում քիմիական նշանի վերևում.

Պատասխանել հարցերին

Ի՞նչ եք հասկանում վալենտականություն ասելով:

Վալենտականությունը քիմիական տարրի ատոմի՝ մի այլ տարրի խիստ որոշակի թվով ատոմներ միացնելու հատկությունն է:

Միացությունում ո՞ր տարրի վալենտականությունը չի համապատասխանում խմբի համարին:
ա.F բ.S գ.O դ.Ne ե.Cl

Որոշե՛ք տարրերի վալենտականությունը հետևյալ բանաձևերում՝
CO₂ SiO₂ N₂O₃ N₂O₅Cl₂O

CO₂ SiO₂ N₂O₃ N₂O₅Cl₂O
CO₂=C^IVO^II₂
SiO₂=Si^IVO^II₂
N₂O₃=N^III₂O^II₃
N₂O₅=N^V₂O^II₅
Cl₂O=Cl^I₂O^II

Ամփոփիչ աշխատանք

Տվե՛ք հարաբերական ատոմային զանգվածի սահմանումը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը(Ar) տարրի մեկ ատոմի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին (զ.ա.մ.):

Սահմանե՛ք քիմիական բանաձև հասկացությունը:

Քիմիական բանաձևը նյութի գրության քիմիական գրառումն է, քիմիական տարրերի նշաններով և ինդեքսներով:

Ի՞նչ է ինդեքսը ,և ե՞րբ է այն օգտագործվում:

Բանաձևի մոտ ներքևում գրված թիվը կոչվում է ինդեքս, և ցույց է տալիս մոլեկուլների մեջ ատոմի քանակը:

Ի՞նչ է ցույց տալիս հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը (m) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (ջրածնի ատոմի զանգվածը՝ m, կամ ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12–ը), որը, ինչպես գիտեք, 0,000 000 000 000 000 000 000 001667 գ է:

Հաշվե՛ք P₂O₅, Li₂O, Fe₃O₄,SO₃ նյութերի հարաբերակակն մոլեկուլային զանգվածը:

Mr (P₂O₅) = 31 x 2 + 16 x 5 = 142

Mr (Li₂O) = 7 x 2 + 16 = 30

Mr (Fe₃O₄) = 56 x 3 + 16 x 4 = 232

Mr (SO₃) = 32 + 16 x 3 = 80

Ո՞ր նյութեր ն կոչվում պարզ նյութեր:

Մեկ քիմիական տարրի ատոմներից կազմված նյութերը կոչվում են պարզ: Օրինակ՝ ազոտը, թթվածինը, ծծումբդը, երկաթը, պղինձը և այլն։

Ո՞ր նյութերն ոն կոչվում բարդ նյութեր:

Մեկից ավելի քիմիական տարրերի ատոմներից կազմված նյութերը կոչվում են բարդ:

Օրինակ՝ ածխաթթու գազը կամ ջուրը բարդ նյութեր են:

Ի՞նչ մասնիկներից է կազմված ատմի միջուկը, և ի՞նչով են նրանք տարբերվում մեկը մյուսից:

Ատոմի միջուկը ունի բարդ կառուցվածք. այն բաղկացած է առանձին մասնիկներից, որոնք կոչվում են նուկլոններ: Տարբեր ատոմների միջուկները պարունակում են տարբեր թվով պրոտոններ:

Ո՞րքան է պրոտոնների և էլեկտրոնների գումարային քանակը հետևյալ տարրերի ատոմներում.
ածխածին C, ալյումին Al , արգոն Ar ,արծաթ Ag:

C = 6 Էլեկտրոն + 6 Պրոտոն= e12,
ալյումին՝Al=13 Էլեկտրոն + 13 Պրոտոն=26,
արգոն՝ Ar=18 Էլեկտրոն + 18 Պրոտոն=36,
արծաթ՝ Ag=47 Էլեկտրոն + 47 Պրոտոն= 94:

Ո՞ր քիմիական կապն եմ անվանում կովալենտային կապը:

Քիմիական կապը, որն առաջանում է երկու ատոմի միջև ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգի միջոցով կոչվում է կովալենտային:

Ո՞ր քիմիական կապն են անվանում կովալենտային ոչ բևեռային կապ:Բերե՛ք օրինակներ:

Այն կապը, որն առաջանում է հավասարաչափ բաշխված ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգերով, որոնց կապված են երկու միջուկները (կենտրոնների) կոչվում է կովալենտային ոչ բևեռային:

Ո՞ր քիմիական կապն է կոչվում իոնյաին:

Այն քիմիական կապը, որն առաջանում է իոնների միջև գործող էլեկտրաստատիկական փոխազդեցության շնորհիվ անվանվում է իոնային:

Փետրվարի 13-17. Ատոմների էլեկտրաբասականությսւնը։Բևեռային կովալենտ կապ։

Պատասխանել հարցերին

Ատոմի ,ո՞ր հատկությունն է անվանվում էլեկտրաբացասականություն։

Քիմիական միացության մոլեկուլում կապն իրականացնող էլեկտրոնային զույգը դեպի իրեն ձգելու ատոմի հատկությունն անվանվում է էլեկտրաբացասականություն (ԷԲ):

Ո՞ր կապն է կոչվում կովալենտ բևեռային։Բերե’ք օրինակներ։

H−Cl, H−Br մոլեկուլներում

Այս դեպքերում ընդհանուր էլեկտրոնային զույգը կամ օրբիտալների փոխծածկի տիրույթը խտանում, բևեռանում է դեպի առավել էլեկտրաբացասական տարրի ատոմը, մոլեկուլի այդ մասը ձեռք է բերում մասնակի բացասական, իսկ մյուս մասը՝ մասնակի դրական լիցք: Այդպիսի կապը կոչվում է բևեռային կովալենտային կապ:

Ո՞ր կապն է կոչվում կովալենտ ոչ բևեռային ։Բերե’ք օրինակներ։

Եթե կովալենտային կապն առաջանում է նույն տարրի երկու ատոմների միջև, ապա այն կոչվում է ոչ բևեռային կովալենտային կապ:
H2O2, մոլեկուլում թթվածնի ատոմների միջև առկա է ոչ բևեռային կովալենտային կապ: